Chańcza - woj. świętokrzyskie, zbiornik zaporowy

Powstała z przegrodzenia rzeki Czarna Staszowska zaporą wybudowaną w latach 1974-1984. Zasila ją także rzeka Łagowica, która wpływa na jego północnym krańcu, nieco powyżej dopływu Czarnej . Według pomiarów w 2006 r. prowadzonych i opublikowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Srodowiska w Kielcach obydwie te rzeki wprowadzały do zalewu wodę zaliczaną ogólnie do klasy czystości III. Należy wspomnieć, że Czarna na odcinku od źródeł do zalewu jest rzeką stosunkowo czystą . Bytowały w niej pstrągi, które wiosną wpływały niekiedy także do zalewu. W ostatnich latach Czarną Staszowską powyżej Rakowa zasiedliły również bobry.

Dotyczy to niestety tylko wód tych rzek powyżej Rakowa. Już poniżej oczyszczalni w Rakowie czystość wody pogarszyła się się znacznie. 4 wskaźniki stosowane do oceny jakości wody, w tym Liczba Bakterii Coli fekalnych, zaliczona została do klasy IV, a wskaźnik Barwy nawet do klasy V. Jeszcze gorzej przedstawia się sytucja na zalewie! W punkcie pomiarowym w pobliżu zapory już żaden ze wskaźników nie mieści się w klasie III. Dominuje klasa IV, a 4 wskaźniki (Barwa, Odczyn, Chlorofil "a", cHZT-Cr) to już klasa V. patrz - patrz tabela pomiarów czystości wody.

Oprócz niezadowalającej czystości wody wpływającej do zbiornika poniżej Rakowa prawdopodobnie jakiś wpływ miała utrzymująca się w ostatnich latach długotrwała susza i spowodowany przez nią zmniejszony przepływ wody przez zbiornik. Także wyraźnie widoczny w ostatnich latach zanik roślinności zanurzonej i wynurzonej w zalewie. Wzrastający z roku na rok ruch turystyczny i ilość ludzi przebywających nad zalewem także oddziałują na stan czystości wody. Szczególnie niepokojące jest wzrost w sezonie letnim 2005 i 2006 zanieczyszczeń bakteriologicznych. Z tego powodu w okresowo zamknięte były kąpieliska przy zatoce Chańcza i przy wsi Życiny. - patrz Forum dyskusyjne Sytuacja w tym zakresie powinna się poprawić po uruchomieniu sieci kanalizacyjnej we wsi Życiny.

Wiatr i fala na zalewie
Woda w Chańczy charakteryzuje się małą przejrzystościa i znaczną ilością glonów. Wypłukiwanie częsci składników nawozów z pól w pobliżu rzeki Łagowicy zasilającej zalew wzbogaca jego wodę w azot. Sprzyja to, szczególnie w okresie letnim, przy utrzymywaniu się ciepłej i słonecznej pogody, szybkiemu, nadmiernemu rozwojowi glonów. W takich warunkach bywa, że na powierzchni wody utrzymuje się "korzuch glonowy". Glony po pewnym czasie obumieraja i opadają na dno. Następuje proces gnilny pobierający z wody znaczne ilości tlenu. Krańcowo, przy dłuższych okresach bezwietrznej pogody, kiedy nie następuje wymieszanie warstw wody przez fale, może to powodować śnięcie ryb bytujących przy dnie ( jazgarze) i małży. Zjawisko takie na dość znaczną skalę miało miejsce w lipcu 2003 roku po raz pierwszy od kilku lat. Wspomniany "korzuch" spychany przez wiatr do któregoś z brzegów nie zachęca również do kąpieli, chociaż w normalnch warunkach jest to duża frajda.

Roślinność wynurzona ( trzcina, pałka wodna, inne gatunki roślin bagiennych ) występuje w niewielkich ilościach, głównie w północej części zbiornika oraz przy brzegach niektórych zatok. Roślinność podwodną spotyka się prawie na wszystkich wypłyceniach na których głębokość wody nie przekracza 2 m. W ostatnich latach obserwuje się wyraźne zmniejszenie występowania roślinności, prawdopodobnie w wyniku " działalności amurów "

Uwagi o dnie zbiornika
Zbiornik powstał w dolinie rzeki Czarna Staszowska na terenie piaszczystym, częściowo pokrytym lasem i zakrzaczonym. Na terenie zalewowym znajdowały się również budowle, (między innymi młyn, nasyp drogowy, mostek), które przed zalaniem zostały rozebrane lub zburzone, oraz stawy rybne i groble. Pozostałości jednak rzutują także na ukształtowanie dna. Natomiast brzegi samej rzeki porośnięte były drzewami, które przed zalaniem wycięto, pozostały jednak pnie i część krzaków. To wszystko przesądziło o charakterze dna zbiornika. Mapa batymetryczna pokazująca szczegółowo zmiany głębokości w różnych obszarach zalewu nie jest ogólnie dostępna. Orientacyjny rozkład głębokości - patrz Przybliżony rozkład głębokości zbiornika. Pomiary głębokości echosondą wykonywane podczas wędkowania pozwalają stwierdzić, że:
- największe głębokości występują na obszarze w pobliżu tamy,
-głębokość zbiornika jest bardzo zróżnicowana na jego szerokości, przy czym większe głębokości występują nad starym rzeki, które przebiegało bliżej brzegu południowo-zachodniego. Głębokość zmniejsza się od koryta rzeki w kierunku brzegu półn-wsch. np. w środkowej części zbiornika płycizna usytuowana przy brzegu półn-wsch. łagodnie opada wkierunku brzegu płn- zach. i dochodzi prawie do ok. 3/4 szerokości zalewu.
- istnieje tylko ogólna prawidłowość zmniejszania się głębokości w kierunku od tamy do rozlewisk przy Rakowie i tu występują wypłycenia i głęboczki związane z usytuowaniem terenu przed zalaniem, ale również z pozostałościami po zalanych budowlach, stawach i groblach.
Prawie na całej powierzchni dna spotyka się pozostałości zalanych krzaków i pni. Ulegają one z roku na rok stopniowemu rozkładowi, jednak nadal utrudniają wędkowanie a szczególnie spinningowanie . To zróżnicowanie dna powoduje że, istnieją miejsca gromadzenia się i żerowania ryb szczególnie, atrakcyjne dla wędkarzy. Dno zalewu poza rozlewiskami przy Rakowie jest na ogół piaszczyste z niewielką ilością osadu naniesionego przez rzeki zasilające podczas większych, intensywnych opadów. W obszarach niektórych większych miejscowych zagłębień dna, w starym korycie rzeki oraz w zatokach występuje niezbyt gruba warstwa mułu. Brzegi i dojazd do wody

Woda przy brzegach zalewu nie jest na ogół zarośnieta roślinnością wynurzoną. Umożliwia to swobodny dostęp do wody zarówno wędkarzom jak i amatorom plażowania i kąpieli. Dla tych ostatnich istnieje wiele odcinków z piaszczystą lub porośniętą trawą plażą oraz przyjemnym, piaszczystym dnem . Nie dogodny do kąpieli ze względu na roślinność podwodną, muliste dno raz na zakrzaczenie , jest obszar północny zalewu w pobliżu Rakowa, chociaż i tam są pojedyncze miejsca zdatne do kąpieli. Brzegi są przeważnie porośnięte lasem. Zobacz mapki. Brzegi na ogół wznoszą się łagodnie od zwierciadła wody, i nie są podmokłe (za wyjątkiem odcinka brzegu od drogi dojazdowej ze wsi Chańcza do drogi dochodzącej do zalewu od szosy - patrz mapka. Stromy i wysoki brzeg występuje jedynie w okolicy źródła powyżej wsi Chańcza. Stwarza to dogodne warunki do biwakowania w bezpośredniej bliskości wody. Jednak prawie wszędzie w pobliżu brzegów, campingowanie wymaga wniesienia opłat gospodarzom pól namiotowych lub właścicielom prywatnym lasu lub gruntu.

Rozmieszczeie pól namiotowych pokazano na mapce. Na brzegu północno-wschodnim słońce wprawdzie pokazuje się później, jednak operuje do samego zachodu. Natomiast na brzegu połdn. - zach., w miejscach gdzie las dochodzi do brzegu, wcześnie po południu chowa się za lasem. Ma to znaczenie szczególnie w jesieni. Wędkarzom, którzy zamierzają łowić z brzegu, a nie są wyposażeni w sprzęt pływający,polecałbym raczej brzeg południowo zachodni ze względu na większy spad dna i bliskość zalanego koryta rzeki. Trzeba się tam jednak liczyć z dużą ilością zaczepów. Na brzegu wschodnim dogodne miejscówki wędkarskie znajdują się na zalesionym półwyspie w pobliżu wsi Chańcza. Dojazd samochodem do brzegów zbiornika jest możliwy w wielu miejscach. Zjazdy z dróg otaczających zbiornik umożliwiające dojazd do jego brzegów pokazano na mapce. Nad wodę można dojechać nie tylko skręcając z dróg w miejscach w części pokazanych na mapce . Istnieją jeszcze inne, ale ich opis zająłby zbyt wiele miejsca, podobnie jak opis każdego dojazdu. Dróżki dojazdu nad wodę to drogi gruntowe z dość znacznymi wybojami, a miejscami piaszczyste.

Trzeba wspomnieć, że brzegi zalewu są zwłaszcza po sezonie letnim dość mocno zaśmiecone. Tak samo dno w pobliżu brzegów. Większość śmieci to trudno rozkładający się plastik (butelki, pudełka itp). Przy wchodzeniu do wody szczególnie w miejscach mniej uczęszczanych, celem popływania trzeba uważać na rozbite butelki i inne ostre przedmioty zalegające na dnie. Problemem jest także załatwianie potrzeb fizjologicznych, ustępy i to kiepskie są tylko na polach namiotowych. To wszystko źle świadczy o kulturze turystów i wędkarzy, ale także niektórych właścicieli gruntu nad zalewem. Część właścicieli prywatnych terenów nad zalewem (za wyjątkiem dzierżawionych pól namiotowych) , którzy udostępniają miejsca do biwakowania i pobierają za to opłaty, nie poczuwa się do obowiązku chociażby okresowego usunięcia śmieci i zapewnienia turystom możliwości kulturalnego zaspokojenia potrzeb fizjologicznych. Natomiast widziałem w pewnym miejscu nad zalewem tablicę przybitą do drzewa przez właściciela gruntu o treści cytuję: "TEREN PRYWATNY - NIE SRAĆ". Niestety nie miałem wtedy przy sobie aparatu fotograficznego. Gdy za jakiś czas tam wróciłem z aparatem tablicy już nie było. W sumie psuje to obraz brzegów i ich najbliższego otoczenia. Widocznie taki jest nasz standard.

Klimat
Zalew Chańcza położony jest na wysokości 217,8 m npm. w południowo wschodniej części województwa Świętokrzyskiego. Lokalizacja zalewu obejmuje tereny otuliny Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego i Chmielnicko-Szydłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Teren wokół zalewu jest łagodnie pofałdowany , co bardzo urozmaica krajobraz. Otaczają zalew lasy sosnowe poprzerywane polami uprawnymi. Podłoże lasów jest piaszczyste. Położenie geograficzne oraz mikroklimat Rozmiar: 1547717 bajtów zalewu sprawiają, że ilość opadów atmosferycznych jest niska. Klimat otoczenia zalewu Chańcza jest łagodny zbliżony do klimatu Sandomierza ze względu na podobną wysokość bezwzględną.
Jak stwierdza to Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach w swoim Raporcie " Stan Srodowiska w Województwie Świętokrzyskim w Roku 2002" Opady atmosferyczne, podobnie jak temperatury powietrza, w województwie świętokrzyskim są bardzo zróżnicowane. Więcej opadów występuje w części centralnej regionu, niż we wschodniej i południowo-wschodniej. Najwięcej opadów otrzymują Łysogóry - główne pasmo Gór Świętokrzyskich. Najmniej opadów przypada na wschodnią część obszaru Niecki Nidziańskiej i Kotlinę Sandomierską". Można przyjąć, że opady i temperatury powietrza najbliższego otoczenia zalewu Chańcza są zbliżone do notowanych na stacji meteorologicznej w Sandomierzu gdzie (według wspomnianego Raportu WIOŚ) zanotowano: średnio roczną sumę opadów w 2002 r - 489 mm ( rok: 2001- 679 mm), a średnio roczną temperaturę 9,30 oC (rok: 2001 - 8,20). Pełne, szczegółowe informacje dotyczące ochrony środowiska można znaleźć na stronie Woj. Inspektoratu Ochr. Środow. w Kielcach.

Hałas Ruch samochodowy na drogach przebiegających w pobliżu zalewu ma małe natężenie, a same drogi przebiegają w kilkuset metrowej odległości od brzegów. Dzięki temu hałas z tego źródła jest prawie nie odczuwalny. Problemem i to nie tylko w zakresie hałasu, jest ruch dużych łodzi motorowych i ślizgaczy po tafli zalewu, szczególnie w letnie weekendy. Niektóre z łodzi motorowych pływających po zalewie nadawałyby się raczej do pływania po zatokach morskich, a nie po zaledwie kilku kilometrowej powierzchni zalewu. Takie i mniejsze łodzie , oraz ślizgacze potrzebują zaledwie kilku minut na przepłynięcie zalewu wzdłuż. Kręcą się więc w kółko. Można sobie łatwo wyobrazić jaki powstaje przy tym hałas, kiedy łodzi i ślizgaczy pływa jednocześnie kilka. Hałas jest utrapieniem dla turystów ceniących spokój i kontakt z naturą.

W lipcu 2006 r miał miejsce tragiczny wypadek najechania przez motorówkę na kajak. Zginęła 12 letnia dziewczynka pływajaca z ojcem kajakiem, a jej ojciec w stanie ciężkim przewieziony został do szpitala. Fale wywołane przez ruch motorówek są szczególnie uciążliwe dla wędkarzy łowiących zarówno na brzegach jak i na wodzie, ponadto przyspieszają erozje piaszczystych brzegów. Szczególnie widoczne jest osuwanie się piaszczystych brzegów na wzniesionych cyplach przy wsi Życiny i na polu namiotowym Kormoran . Uchwała Nr V/21/2003 Rady Powiatu w Kielcach z dnia 17 kwietnia 2003 wprowadzająca zakaz ruchu jednostek pływających o napędzie motorowym w godzinach od 19-tej do 9-tej rano i od 13-tej do 14-tej - tylko w niewielkim stopniu ogranicza wspomniane uciążliwości, tym bardziej, że nie jest przestrzegana.